Қаржы пирамидаларымен күрес

Қазір жаһандану заманында қаржы пирамидасына алданып қалу өте оңай. Дегенмен сыни ойлау жүйесі жақсы дамыған тұлғаның ондай арбаудың құрсауына түсуі екіталай. Қаржылық мониторинг агенттігі қаржы пирамидалары мен алаяқтарды анықтау бойынша бірқатар жұмыс атқарып жатыр.

ҚР Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарында халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру қажеттілігі айқындалған.

Осылайша, Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 6 қазандағы №1038 Жарлығымен бекітілген 2022-2026 жылдарға арналған қаржылық мониторингті дамытудың бекітілген тұжырымдамасына сәйкес техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие процесіне қаржылық қауіпсіздік жөніндегі тақырыптарды енгізу көзделген.

Оған дәлел соңғы уақытта біздің азаматтарды «қаржы пирамидаларына» тартудың өзекті мәселесі ҚМА-ның ерекше бақылауына алынды.

ҚР Қаржылық мониторинг агенттігі басқарма басшысының орынбасары Андрей Давыдов атағандай, ол үшін арнайы жоба іске асырылуда, онда КРI ретінде – «қаржы пирамидасының өмірлік циклін қысқарту және олардың салымшыларын барынша азайту» белгіленді .

«Енді біздің міндетіміз-құқық қорғау органдарында бұрын қолданылғандай, жәбірленушілерден мәлімдеме күтпей, «жалған қаржылық» компанияларды олардың жұмыс істеуінің ерте сатысында анықтауды қамтамасыз ету. Қарсы іс-қимылдың ерте профилактикасын көздейтін тиімді іс-шаралар кешені әзірленді, жасанды интеллект енгізілуде. Сонымен it-құралдарды пайдалана отырып, интернет-кеңістікте (жаңалықтар порталдары, блогтар, сайттар және әлеуметтік желілердің аккаунттары) құқыққа қайшы мазмұнды іздеу жүзеге асырылады. Қаржы пирамидаларының белгілері бар материалдар «Кибернадзор» жүйесінде бұғаттау үшін АҚДМ-ға жіберіледі. Құрылған алгоритм 2022 жылы қаржы пирамидалары белгілері бар 6,5 мың сайт пен аккаунтты бұғаттауға мүмкіндік берді», — деді ол.

Биыл бұғаттауға 2,5 мың сілтеме енгізілді, оның ішінде бұғатталған.

«Салыстыру үшін, 2020 жылы бұл көрсеткіш 600 болды.Жыл басынан бері Интернет-ресурстарды тексеру бойынша Telegram-бот іске қосылды. Енді біздің азаматтар сайттар мен әлеуметтік желілерді финпирамида белгілерінің бар-жоғын өз бетінше тексере алады. Бұл олардың «алаяқтық» схемаларға араласуына жол бермейді.Әзірленген өнімнің сұранысқа ие болғандығы және халық арасында үлкен сұранысқа ие екендігі қазірдің өзінде байқалады.Қысқа уақыт ішінде бот автоматты түрде жауап бергендерді есептемегенде, азаматтардан 2,5 мың өтінім қаралды.Мұнымен тоқтап қалмай, азаматтарды жаңалықтар, жүргізіліп жатқан жұмыстар және ескерту ақпараттары туралы хабардар ету мүмкіндігін іске асыруды жоспарлап отырмыз.Өткен жылдың соңында қаржы пирамидаларына жазылушылардың мақсатты аудиториясымен ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын мақсатты жүргізуге мүмкіндік беретін талдамалық жүйе енгізілді», — деді Андрей Давыдов.

Оның нәтижесінде соңғы 5 айдың ішінде 39 мың азаматқа ескерту хабарламалары жіберілді, олардың 90%-ы (38 мың) күдікті аккаунттардан бас тартты.

«Ғаламдық «Интернет» желісінің ауқымы есебінен қазіргі заманғы қаржы пирамидаларының қызметі ұлттық шекарадан асып түсетінін атап өткім келеді. Осыған байланысты шетелден алаяқтық құрылымдар да жандануда.Ол үшін біз халықаралық байланыстар орнатып жатырмыз.Мәселен, ТМД елдерінің салықтық (қаржылық) тергеу органдарының Үйлестіру кеңесінің алаңында біз трансшекаралық қаржы пирамидаларына қарсы іс-қимыл жөніндегі жұмыс тобын құруға бастамашылық жасадық, бұл отырысқа қатысушылар тарапынан толық қолдау тапты.Қазір өзара іс-қимыл тетіктері пысықталуда және іс-шаралар жұмыс жоспарына әзірленуде.Олар аймаққа жалпы қауіптерді анықтау үшін деректер алмасуды қамтиды. Жиналған мәліметтер ұлттық деңгейде ден қою шаралары үшін, оның ішінде трансшекаралық қаржы пирамидаларының сайттары мен аккаунттарын бұғаттау арқылы пайдаланылатын болады», — деді ол.

Мәселен, өткен жылы қаржы пирамидалары туралы қылмыстық істерді тіркеу 3 есеге, ал аяқталуы 4 есеге ұлғайтылды. Сондай-ақ «жалған қаржылық» жобаларды жою 4 есе өскен.

Өткен жылдың басынан бастап 17 үкім шығарылды, олар бойынша 27 адам сотталды.іс жүзінде әрбір жағдайда ұйымдастырушылар мүлкі тәркіленіп, орта есеппен 5-6 жыл бас бостандығынан айырудың нақты мерзімдерін алды.

Бұл көрсеткіштерді 2020 жылмен салыстыра отырып, тек 2 іс аяқталған және 1 үкім болған кезде, айтарлықтай прогресс туралы айтуға болады.

«Зиянды өтеу бойынша да оң динамика байқалады. Егер 2020 жылы залалдың тек 1% (890 млн. — нан 9,5) өтеуге болатын болса, қазір аяқталған тергеулер бойынша екі есе дерлік қамтамасыз ету (5,7 млрд. — тан 8,3) бар, оның 7,8 млрд. теңгеге (573 млн. өтелген) тыйым салынған мүлкі бар. Зардап шеккендерге келтірілген залалды өтеу үшін оны іске асыру туралы шешімді сот қабылдайды.Осы бағыттағы жұмыс жалғасатын болады», — дейді ол.

ҚР Қаржылық мониторинг агенттігінің ресми өкілі Әлібек Абдилов агенттіктің аумақтық бөлімшелері республиканың орта білім беру мекемелері мен жоғары оқу орындарында «Қаржылық қауіпсіздік» сабағын өткізу бойынша жұмысты жалғастыруда.

Өз кезегінде экономист Мақсат Халық қаржы пирамидалары мен алаяқтардың арбауына түспеу үшін қаржылық сауаттылыққа дағдылану керегін айтады.

«Қаржылық сауатсыздық өте көп шығынға әкеледі. Отбасылардың ажырасып, әлеуметік шиеленіске алып келеді. Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың нашарлауына, ел дамуының кері кетуіне әсер етіп жатыр. Сондықтан әрбір азаматтың қаржылай сауатты болуы-бүгінгі күннің негізгі талабы. Оның үстіне қазіргі таңда қаржылық алаяқтар да көбейген. Олардың әдістері де заманға сай өзгеріп келеді. Хакерлік шабуылдар, қаржылық пирамидалар бар. Оның барлығы қоғамның шынайы бейнесіне айналды», — деді ол.

Оның айтуынша, несие алу, отбасы бюджетін басқаруда, депозит сияқты қаржы қорын ұлғайтуда қаржылық сауаттылықтың орны өте маңызды.

«Көп азамат қаржылық сауаттылық үнемдеу деп ойлайды. Бірақ қаржылық сауаттылықты қаржыны орынды, парасаттылықпен жұмсау деп айтатын едім. Қазіргі уақытта өзіңізді дамытуға ақшаны аяудың қажеті жоқ. Өзіңіздің жақындарыңыздың алдында жомарттық танытқан да дұрыс. Бірақ оның барлығы ретімен болуы керек», — деді сарапшы.