Қ.Әміржанов: Мәселе салмақ пен бойда емес (06.10.2010ж)

«Жас Алаш» газетінде 2007 жылғы 23 қаңтарда «Қажымұқанның салмағы қанша болған?» деген мақала жарияланды. Оның қысқаша мазмұны: «Не көп, портрет көп. Бұлардың бір-біріне ұқсастығы. Кейбір басылымдар Райымбек батыр деп Жанғожа батырдың, Жанғожа батыр деп Өтеген батырдың суреттерін береді екен». Қажымұқанның портретін салған Е.Бидахметұлын мақтаған «Аса бір құндысы һәм дәлдісі» деп. Әрі қарай: «Күресіп жүрген кезінде Қажымұқан 190 келі тартады екен.

Егде тарт­қан кезінде палуанның салмағы 230 келіге жеткен». Күресіп жүрген кезіндегі салмағы да дұрыс емес, егде болғандағы 230 келісі тіпті сенімсіз. Ә.Қоңыратбаев әдейі іздеп барып, 1946 жылы Қажымұқанмен (1948 жылы дүние салды) кездескенде тұл­ғасын өлшеп, анықтама берген. Онда Қажекеңнің салмағы – 174 кг., бойы – 185 см., төбеден белге дейін – 77 см., белінен аяғына дейін – 113 см.», – дейді («Күш атасы», 159-б). Қайсысына сенеміз? «Жас Алаштың» салмағы 230 келісіне ме, әлде Ә. Қоңыратбаевтың 174 келісіне ме? Қажымұқанның бірінші әйелі Бәтима апай: «Ол өте сымбатты, бойшаң, қараторының әдемісі, биіктігі – 186 см, салмағы 130 кг еді», – деген. Әрине, әйгілі азаматтардың соңынан артық әңгімелер айтылып жүреді. Мен өзім: «Ой, әлгі пәленшенің 48 кг тартатын біп-биттей баласы батыр атағын алыпты деп естідім. Батыр деп марқұм Қажымұқанды айтсаңдаршы, салмағы – 300 кг, бойы 2 метр деген» деген әңгімені де естігенмін. Мақтан үшін, жастарды баулу үшін көтеріп айтатындары ғой. Ал ресми хабарда халыққа дұрысын мәлімдеген жөн. Суретшілер дүниеден көп жыл бұрын өтіп кеткен батырларды көрген жоқ. Сол себептен біріне-бірі ұқсас болуы мүмкін. Ал енді Қажекеңді көргендер де бар, сырлас, сұхбаттас болғандар да аз емес. Оқырмандар ойлауы, айтуы мүмкін: «Оның бойында, салмағында не ақың бар» деп. Бірақ Қажекең қатардағы қазақ емес, тіпті қатардағы палуан емес, әлемге аты шыққан, ғасырда бір туатын тұлғаның шын тұлғасын халқы білуге тиіс.

Қалиәкпар Әміржанов,
Қазақстанға еңбегі сіңген дербес зейнеткер,
мәдениеттанушы, ҚР мәдениет қайраткері
Алматы

Дереккөз: «Ana tili» газеті (06.10.2010). Adyrna.kz сайты (18.11.2015)