Руханият

Қажымұқанның күміс таяғын сыйға алған «Кавказ алыбы»

1964 жылдың мамыр айы. Шымкент қаласындағы Ленин атындағы №29 орта мектеп мұғалiмдерi мен оқушылары абыр-сабыр. Өйткенi, мектепке қонаққа әйгiлi палуан Қажымұқанның шәкiрттерiнiң бiрi Динавецкий келмек. Қасында бiр топ ақын-жазушылары бар көрiнедi. Қадiрмендi қонақтарды лайықты қарсы алудың қам-қарекетi жасалынып жатты. Акт залына «Хош келдiңiздер, меймандар!» деп көрнекi етiлiп жазылып, iлiнiп қойылды. Әлден соң күткен қонақтар да келiп жеттi. Мектеп басшылары оларды ...

Читать далее »

Қажымұқанның анасы қайда жерленген?

Елорданың солтүстік жағында 30 шақырымдай жерде Төңкеріс деген ауыл бар. Осы ауылдың қорымында даңқты балуан Қажымұқан атамыздың әжесі Ақыш (Айсары) жерленген. Биыл балуан атамыздың туғанына 150 жыл толған даталы мерекесіне байланысты астаналық Мырзабек Күжимов деген азаматтың бастамасымен апамыздың басына белгі тас қоюға бардық. Зират басында бізді байқастап ауыл имамы Кенжебай Садимов жүр екен. Бұл жігіт біздің келген мақсатымызды білген соң: ...

Читать далее »

Алып күштің атасы

Ресей, түрік, француз палуандарын,Бозкілемде бүктірген тарландарын.Жапонның бас терісін сыпырып ап,Тәубеге түсірген-ді қалғандарын.Көп құрмет көрген еді түріктерден,Тым тату тұрып келді түріктермен…Қайратына тәнті боп Қажы деген,Қасиетті атақты түрік берген.Ұлы Отан соғысында көмек берді,Сол кезде қажет етті көмектерді…Бір ұшақ майданға деп жасау үшін,Қалтасынан қаржыны төлеп берді.Белдесу деген «майданнан»,Оралып жаны жайланған.Жеңіліп көрмей жеңіспен,Аты аңызға айналған…Барша ел біліп АЛЫПты,Қайратына қанықты.Мұңайтпастың Мұқаны,Әлемге елін танытты…Алып күш бойын ...

Читать далее »

Күш атасы

Біз күш атасын ғаламат жазушы Қалмақан ӘБДІҚАДЫРОВТЫҢ «Қажымұқан» повесінен танып өстік. Балуанның балалық шағынан бастап, соғысқа ұшақ дайындатқан ірілігіне дейін жата-жастана оқып едік. Әсіресе, алып тұлғаның тышқаннан қорқатын тұстарын оқығанда сықылықтап күлетінбіз. Жазушының бұл деталі хикаяттың тұздығы секілді көрінетін. ҰЛЫ ЖЕҢІСКЕ ЫҚПАЛЫ БАР Маңғаздың мәрттігін айтып қалдық қой жоғарыда. Қажымұқан атындағы мұражайдың қызметкері, балуанның немересі Перизат Қажымұқанова өз естелігінде бұл ...

Читать далее »

Қажымұқан жөн білмейтін хатшыны қалай қатырды?

Ұлы Отан соғысы аяқталған соң үш ай өткенде Абайдың 100 жылдық мерейтойы Қарауылда аталып өтті. Жұрт тойды өткізуге заңғар жазушы Мұхтар Әуезовтің тікелей өзі мұрындық болды деседі. Осыдан 70 жыл бұрын өтсе де, Абайдың 100 жылдық тойының ұмытылмайтын, қатысқан әр адамның өмірінің тәтті күндері саналатын себептері бар. Біріншіден, ол той Ұлы Жеңістен соң іле-шала өтті. Бес жыл бойы қысылып, қиын ...

Читать далее »

Кому проиграл непобедимый Хаджимукан

Забыли… По одной из версий первому казаху — неоднократному чемпиону России и мира по классической и французской борьбе Хаджимукану Мунайтпасову — 7 апреля этого года исполнилось бы 150 лет. Но старейший казахстанский журналист, автор сборника «Казахский батыр Хаджимукан» Газизбек Ташимбаев настаивая на дате — 7 апреля 1883 года, приводя следующий довод: — В марте 2014 года в №21 общественно-политического казахского журнала «Айкап», ...

Читать далее »

Қажымұқан қажылыққа барған ба?

Қажымұқан – қазақтың күш атасы. Қажымұқан – заманының алыбы. Қажымұқан – халқымыздың тұңғыш кәсіпқой палуаны. Жауырыны жер иіскемеген батыр бабамыз туралы аңыз көп. Бірақ сол аңыздардың арасынан бізді ең қатты қызықтырғаны – оның қажылық сапары еді. Палуан Мұқан қалай «Қажымұқан» атанып кетті? Расымен қажылыққа барған ба? Мекке-Мәдинаны көзімен көрген бе? Намаз оқыған ба? Кезекті мақаламызда осы сұрақтарға жауап іздеп көрген ...

Читать далее »

Ұлы дала алыбы — Қажымұқан

XX ғасырдың бас кезінде ең ауырсалмақты палуандар арасында француз күресі, еркін күрестен аймақтық, жалпыодақтық, әлемдік чемпионаттардың көпдүркін чемпионы атанған алғашқы қазақ алыбы – Мұқан Мұңайтпасов қазақ халқына және әлем халықтарына Қажымұқан есімімен әйгілі. Әлемнің 28 мемлекетінде күреске түсіп, 56 медаль олжалаған Қажымұқандай мықты ХХ ғасырдың басында түркі халықтарының ішінде қазақта ғана болды. Дүние жүзінің чемпиондары Иван Поддубный, Иван Шемякин, Алекс ...

Читать далее »

Алаштың алыбы — Қажымұқан (07.04.2015)

Тарихи деректерге сүйенсек, Қажымұқан Мұңайтпасов 1871 жылы 7 сәуірде Ақмола уезі, Қараөткел дуанына қарасты Қоспа деген жерде дүниеге келген. Кедей шаруаның баласы болғандықтан жастайынан орыс байларына қара жұмысқа жалданған. Сөйтіп жүріп күреске түсіп, бала балуан атанады. Он бірінші атасы Қарақыпшақ Қобыланды батыр болып келетін Мұқан дара бітімі, толағай күшімен ерте танылыпты… Атасы Ернақ батыр Кенесары бастаған ұлт-азаттық көтерілісінде мыңбасы болған. ...

Читать далее »

Қажымұқан Поддубныйды қалай жеңген?

Қазақ Даласының Батыры Қажымұқан Мұңайтпасов – жауырыны жерге тимеген, тізесі бүгілмеген балуан! Ол үшін дауласудың да керегі жоқ Десе де, әлі күнге дейі нүктесі қойылмай келе жатқан бір ғана мәселе бар. Ол – «Қажымұқан Поддубныйдан жеңілген бе, жеңілмеген бе?» деген сұрақ. Бұл турасында Жазушы Қалмақан Әбдіқадыровтың 1989 жылы «Жазушы» баспасынан шыққан «Қажымұқан» атты кітабының 103-бетінде: «– Ағаның жолына әдепсіз кісі ...

Читать далее »

«Елiмде болса – менiкi, менде болса – елiмдiкi!»

Аты аңызға айналған палуан Қажымұқан Мұңайтпасов жайлы ел ішінде әңгіме көп. Бабаның қарашаңырағында туып-өскен соң ес білгелі палуанның үйіне бас сұққан ғалымдардың, шырақшы болған марқұм Есболған атам мен Науат әжемнің әңгімелеріне қанықпын. Батыр бабамыз туралы естіген естеліктерімді бүкпесіз баяндауды парыз санап отырмын. Шежіре бойынша Қобыланды батырдың он бірінші ұрпағы саналатын Қажымұқан атамыз кілең батырлар туған текті әулеттен шыққан. Төртінші атасы ...

Читать далее »

Өз көзіммен…

Мінәйім, Мінәй әже… 1977 жылдың тамыз айы. «Лениншіл жас» газетінде үлкен бір датаға қызу әзірлік жүріп жатты. Ол – заманымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің туғанына 80 жыл толу мерекесі еді. Бұл оқиғаны басқа басылымдарға ұқсатпай қайтіп, қалай беру керек? Міне, осы ойды жүзеге асыру үшін газеттің шығармашылық ұжымы жаңа бір идеяны ойлап тапты да, соған ынты-шынтымен беріле кірісіп кетті. ...

Читать далее »

Человек-легенда — К. Мунайтпасов

Потрясающие факты о человеке-великане — Кажымукане Мунайтпасове, о которых вы могли не знать В этом году казахстанцы отметят не одну важную дату и событие. Этот год сразу же начался с празднования юбилея великой народной артистки СССР Розы Баглановой. Уверены, в скором будущем 100-летие Розы Тажибаевны будет отмечен с большим размахом, тем более учитывая тот факт, что Президент в первые дни ...

Читать далее »

Қажымұқанға етік тіккен жауынгер

Жиырма төрт патшалықтың жерін басып, жер шарының 54 мемлекетін аралап, 48 медаль олжалап, қазақ ұлтының рухын асқақтатып бүкіл әлемге танытқан, түркі халықтарының ішінде қазақтың ғана маңдайына біткен, дүниежүзілік сайыста әлем чемпионы атанған тұңғыш қазақ алыбы, туғанына 150 жыл толып отырған күш атасы Қажымұқан бабамыздың ел ішін аралап өнер көрсеткеніне жұртшылық қанық болса керек. Сондай сапардың бірі 1947 жылы шалғайдағы Созақ ...

Читать далее »

Қажымұқан өмірінің соңына қарай неге бар алтын медальдарын сатуға мәжбүр болды?

Қажымұқан ұлтымыздың ұлы перзенті, алып күш иесі, теңдесі жоқ кәсіпқой балуан болғанын күллі қазақ біледі. Күрес өнерінің майталманы болған ол – әлем чемпионы атағына қол жеткізген тұңғыш қазақ батыры. Ресей, Түркия, мұхит асып, Америка, Араб елдерінде танымалдылығының артқаны соншалық, онымен жекпе-жек шығуға өзге елдің балуандары жүрексінген. Әлемнің 28 мемлекетін аралап, сол жерлердің мықтыларымен белдесіп, қоржынына 56 медаль салған. Бірақ бұл ...

Читать далее »

«Сын Востока — японец Муханура»

Хаджимукан был легендарной личностью и обладал фантастической популярностью у народа. Как и вокруг любой другой знаменитой фигуры, вокруг него ходили разного рода небылицы, вплоть до того, что утверждали о его способности завязать на шее «галстуком» целый рельс.   Наиболее известным в мире спортивных единоборств в начале прошлого века был  казахский батыр –  борец Кажымұқан Мұңайтпас ұлы Кажымукан Мунайтпасов. Ему единственному в дореволюционный период ...

Читать далее »

Иваннан қорқатын Қажымұқан ба, әлде біз бе?

Қайран, Қажымұқан бабам-ай! Ана бір жылдары өзің жайлы кино түсіріп бір күлкіге қалып едік. Орыс аюының қасында қонжықтай майпаңдатып, Поддубныйдың қолбаласындай жалпаңдатып қойған қойған образыңды көріп бір жүрек ауырып еді сол кезде. Оны да кеңестік идеологияның кесірі ғой деп жылы жауып қоя салдық. Енді міне, тағы… «Ұлы» көршіміз түсірген, қазір прокатта жүріп жатқан «Иван Поддубный» фильмінде орыс палуаны түріктің Хаджимуканын ...

Читать далее »

Қазақ баласын «Қажымұқан» әлдилесе болмай ма? (2011)

1944 жылдың 29 қыркүйегінде КСРО Мемлекеттік қорғаныс комитетіне Қазақстаннан бір таңғажайып хат жетеді. Мазмұны: «…Отанымыз фашист басқыншыларына қирата соққы беріп жатқан күндерде мен, өмірімнің 55 жылын спортқа арнаған балуан, жеңіс күнін жақындату үшін еңбекпен тапқан 100 мың сом табысымды қорғаныс қорына тапсырамын. Осы қаржыға Аманкелді Иманов атындағы самолет жасауға тиісті нұсқау беруіңізді өтінемін». Бұл хатты жолдаушы – адам түгілі, батпандай ...

Читать далее »

Қажымұқан палуанның бейіті қайда?

Қазақ халқының қайсар да қайталанбас даңқты балуаны Қажымұқан баба қай жерде туып, қай жерде дүние салған? Кейбіреулер баба сүйегі Астанада жатыр дейді. Осы қаншалықты рас? Күш атасы Қажымұқан бабамыз 1883 жылы Ақмола облысы Қараөткел ауылында дүниеге келген. Алапат күш иесі Мұқан 18 жасында алғаш рет Омбы қаласында ашылған циркте орыс палуаны И.Злобинмен белдеседі. Тұла бойын күш кернеген балуанға риза болған ...

Читать далее »

Жер жүзіне палуандықпен атын жайған…

Күллі қазақ «күш атасы» ретінде қадір тұтқан Қажымұқан – ғибратты ғұмыр кешкен сан қырлы тұлға. 15 жасынан топқа түскен Қажекеңнің жасы 70-ке келгенше күресті тастамауының өзі – оның жаратылысы бөлек саңлақ спортшы екендігінің айғағы. Бір айта кетерлігі, 11-атасы Қарақыпшақ Қобыланды болып келетін Қажымұқанның дара бітімі бала жасынан-ақ байқалған. Өзі құралпылас балалармен ойнап жүргенде әлдекімге жазатайым қолы тиіп кетсе, оңдырмайды екен. ...

Читать далее »