Тарих

Танымал тұлғалардың қызықты әдеттері

Он тоғызыншы ғасырда Арқада өмір сүрген Паң Нұрмағамбет деген атақты бай қолынан қысыжазы ақ биялайын тастамаған. Халық маңғаздығына орай «Паң» деген атақ берген. Сол Паң төре бол, қара бол, кіммен болсын амандасқанда, қолынан ақ биялайын шешпейтін көрінеді. Ақан Сері қымыз берген үйдің аяғы кір болса, дастарханын тастап жүре берген, кір жастықтан қашып, ертоқымын жастанып, құла дүзге барып қонатын болған. Күш ...

Читать далее »

Қажымұқан Поддубныйды жеңген бе?

Бұл сұрақ талай адамның көкейінде жүргені анық. Орыс­тар өздерінің, біз өзіміздің палуанымызды жеңді деп ойлаймыз. Сөз жоқ екеуі де мықты. Мұны ешкім жоққа шығара алмайды. Қапсағай денелі азаматтардың өздеріне лайық тұлғалары мен батырға тән мінездері болған. Енді жоғарыдағы сұрақтың жауабына келейік. Қажымұқан жайлы кеңестік заманда кино түсірілді. Дәлірек айтсақ, 1985 жылы «Знай наших!» деген атпен жарық көрген киноға Бақытжан Есжанов, ...

Читать далее »

Қажымұқан балуанмен кездесу

– Оу, Әуке, келемін деп алдын ала айтсаң қайтеді. Поштабайдан хат жіберсең де болатын еді ғой. Өзің бір оқыған-тоқығаны көп азаматсың, – деп атақты балуан Қажымұқан демнің арасында әуре-сарсаңға түсті. Оның Әуке деп отырғаны қазақ руханиятына өлшеусіз үлес қосқан ғалым Әуелбек Қоңыратбаев еді. – Қажеке, мен сізді әурелейін деп келгем жоқ. Қайта керісінше «батырым не істеп жатыр?» деп көру үшін, ...

Читать далее »

Қажымұқанның батасы

Таяуда Павлодар облысы, Қашыр ауданы Тереңкөл ауылында тұратын сексен жасқа толған Мағатай Мұстафина мынадай әңгіме айтып берді. Апамыз әңгімесінде былай дейді: – Менің келін болып түскен жерім осы өзіміздің ауданымыздағы қазіргі Федоровка ауылдық округіндегі, кезінде (Максим Горький ауданы) Қызылтудың Қоянды деп аталған жері болған. Мұстафа әулетінен, баласы Сләмғалының үш қыздан кейінгі көрген ұлы Жасаумен отау құрдым. Бір кездері аталарымыз осы ...

Читать далее »

Тұрлыханға Қажымұқан батасын берген

Асқақ Алтай, Тарбағатай тауларының інісіндей болған Қалба, Құсмұрын, Қандығатай сияқты аласа тау жоталары Шығыс өңірін мекендеген ежелгі Найман елінің ата қонысы екені көпке мәлім. Қасен қажы орнатқан биіктігі 2 жарым метр қара тас әлі күнге дейін тұр Бай табиғатына қарай бұл жақтың адамдары да кең пейілді, жомарт, үлкен жүректі һәм мейірімді болып туады десек, артық айтқандық емес. Осындай ежелгі ата ...

Читать далее »

Отан деген жүрекпен елдің қамын ойлапты

АЛЫП КҮШТІҢ ИЕСІ Алты Алаштың айбыны болған ердің бірі осы, Алла берген біртуар алып күштің иесі. Тіл жетпейтін төзім мен асып-тасқан күш-қуат, Тек Тәңірі қолдаған жанға ғана тиесі. Нар намысын халқының жанын салып қорғаған, Белдескеннің басына ақырзаман орнаған. Егескендер ентіккен, тірескендер мертіккен, Көрсеткен ол күресті, бұрын-соңды болмаған. Жебемейді жаратқан жан түбінде жақсылық дәні бүршік жармаса, Жаңбыр болып не керек, жердің ...

Читать далее »

Богатырь казахских степей

Кажымукан Мунайтбасов — фигура в казахстанском спорте однозначно значимая. Его имя носят многотысячные стадионы в Шымкенте и Астане — совершенно разных районах страны, а это ли не говорит о его «всеказахстанскости», что ли? Еще в детстве от старших и из книжек я знал, что боролся еще до войны такой легендарный борец Кара-Иван — едва ли не брат самого Ивана Поддубного. ...

Читать далее »

Қажымұқан атадан қалған қасиетті жәдігер (видео)

Ожар бет, қара мойын – бейне құлжа, Қылар ед бір салса егер мылжа-мылжа. Шалқиған жауырынды, бұжыр қара, Еңгезер, үйелмен, дәу, тартқан – құжға. Бұл Сәкен Сейфуллиннің тау қопарар қайратымен, теңіз тасқынындай екпінімен дараланған Қажымұқанға арнап жазған өлең шумақтары. Өрдеш төс, білеу дене, шойындай сом, қазақты жаһанға танытқан тұңғыш палуан Қажымұқан Мұңайтпасұлының мына көйлегіне қарап таңырқайсыз. Бірде-бір рет жуылмаған.Тіпті әлі күнге ...

Читать далее »

Қажымұқанның тігіншісі атанған Базар Есенбекова жайлы не білеміз?

Өзім Оңтүстік Қазақстан облысындағы қазақтың киелі ауылдарының бірі Дербісекте туып-өссем де осынау аяулы әжеміз, яғни 95 жаста дүниеден өткен Базар Есенбекованың кезінде қазақтың атын бүкіл әлемге танытқан Қажымұқан Мұңайтпасовқа тігінші болғанын білмеппін. Жақында кезекті демалысымды алып, әлгі ауылға арнайы барып, ол кісінің ұлымен және келінімен сөйлестім. Сөйтсем, оның бір ұлы Абай – өзіммен кезінде тай-құлындай тебісіп, бірге өскен құрдасым болып ...

Читать далее »

Қажымұқанның 70 жыл сақталған көйлегі туралы не білеміз? (2014)

«Қалың бет, бура түсті, қара нардай Жұп-жұмыр, жуан діңгек, бойшаң дардай Өзге жұрт ергежейлі ол келгенде Айбынды, жолбарысқа болар пардай…». Сәкен Сейфуллин Қажымұқан Мұңайтпасұлының палуанға тән бітім-болмысын осылай суреттепті. Еш қазақтың табаны тимеген жаһанның 28 елінде болып, еш қазақ тақпаған 56 алтын-күмісті олжалаған палуанын бүгінгі ұрпақ біле ме? Жауырыны жерге тимей дүниенің дүр дегендерін алып ұрған, Африканың қара перісімен де ...

Читать далее »

Қажымұқанның көйлегі табылды (2014)

Күш атасы Қажымұқанның көйлегін жетпіс жыл рахаттанып жамылған Рахат аға Ұлылар, ұлыларға жөн сілтеп тұратындай. Былтыр Ұлы хан Абылайдың 300 жылдық тойы дайындығымен жүріп Ақмола облыстық Ұлттық спорт мектебінің директоры Марат Хойшиннің кабинетінде, үстел үстінде жатқан Көкшетау қалалық «Степной маяк» газетінің бетіндегі, орасан үлкен көйлек киіп тұрған адамның суреті көзіме оттай басылды. Мараттан сұрасам ол, күш атасы Қажымұқанның көйлегі Көкшетауда ...

Читать далее »

Күш атасы – Қажымұқан (Батырхан Ескермесовпен сұхбат. 18.03.2011ж)

Қажымұқан Мұңайтпасұлы 1871 жылы Ақмола уезі, Қараөткел болысына қарасты Қоспа елді мекенінде дүниеге келген. Жастайынан ел арасында қазақша күреске қатысып, «бала палуан» атанған. Омбыдағы цирктің ашылуынан хабардар болған Мұқан 1889 жылы ат басын осы қалаға бұрып, Злобин палуанмен күш сынасып, жеңісті қанжығасына байлады. Злобиннің ақыл-кеңесіне сүйеніп, Петербордағы Тадевско-Лебедев атындағы мектепте француз күресін меңгереді. 1890 жылы Киев қаласында өткен халықаралық турнирде ...

Читать далее »

Қажымұқан қанша келі көтерген?

Бір деректерден батыр бабамыз Балуан Шолақтың өз заманында 51 пұт болатын ауыр тасты көтергенін оқыдым. Бұл рас па? Сондай-ақ Қажымұқан бабамыз қанша көтерді екен? Қазақ күресін, қазақ батырларын зерттеп жүрген ғалым Елемес Әлім­ханұлының еңбектеріне сүйенсек, Балуан Шолақ 20 жасында 51 пұт (1 пұт=16 келі) гір, яғни 816 келіні көтерген екен. Барлығы 816 келі болатын алты тасты біріктірген Балуан Шолақ алдымен ...

Читать далее »

Қажымұқан таңдаған жер

Ауданнымызда киелі жерлер көптеп кезде­седі. Соның бірі – Көк­төбе ауылындағы «Нұра­лы баста­уы». Бұл бұлақ ертеректе «Қара­бас­тау» деп атал­ған екен. Олай аталуы, суының мұздайлығы мен мөлдір­лігінде жатса керек. Бұрқыраған бұ­лақтан сарқырап аққан су ма­ңайын­дағы терең сайға құйы­лып, тұнық көл іспеттес болып жатады. Түбі терең болған­дық­тан, табаны көрінбеген бұ­лақ суы көзге қап-қара болып шалы­нады. Содан ел «Қара­бастау» деп атап кетсе керек. Ауыл ...

Читать далее »

Қазақтың Қажымұқаны

Әр халықтың маңдайына жарқырап біткен жарық жұлдыздай жайсаң ерлері бар. Олар – ел мақтанышына айналған көрнекті қайраткерлер, ғұлама ғалымдар, заңғар ақын – жазушылар, туған жерін жаудан қорғаған батырлар, еңбек қаһармандары, өнер мен спорт саңлақтары… Соның бірі қазақтың ұлы перзенті, қазақтың әйгілі палуаны, классикалық күрестің асқан шебері – Қажымұқан МҰҢАЙТПАСҰЛЫ. ің чемпионы Иван Шемякин екеуі барды. Аргентинаның астанасы Буэнос – Айрес ...

Читать далее »

Қажымұқанның 150 жылдығына орай конференция ұйымдастырылды

«Zoom» платформасында Қажымұқан Мұңайтпасұлының 150 жылдығына арналған «Қазақты әлемге танытқан Қажымұқан» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік онлайн-конференциясы өтті,-деп хабарлайды Xnews «Aqmolanews.kz» сайтына сілтеме жасап. Шараға Қазақстан Грек-рим күрес федерациясы басшыларының, Түркия, Моңғолия, Иран, Қытай және т.б. елдер өкілдерінің, балуанның туыстары, шәкірттері, ғалым-профессорлардың, Ақмола облысы зиялы қауымының, облыстағы спорт жанашырлары қатысты. Конференцияны кіріспе сөзімен Ақмола облысы ішкі саясат басқармасы басшысының орынбасары Нариман Әбдірахманов ...

Читать далее »

Қажымұқандай күшті адам қазақта ғана болған

1. Қара күштің иесі атанған батыр бабамыз теңдессіз өнерімен әлемнің 54 мемлекетін аралап, 48 медаль олжалаған екен. ХХ ғасырдың басында түркі халықтарының ішінде Қажымұқандай мықты тек қазақта ғана болды. Қажымұқанның күрес қожайындарының, төрешілердің сан мәрте әділетсіздігіне белі бүгілмеді, еңсесі түспеді. 2. Алып күш иесінің тұңғыш рет әлемдік деңгейдегі көрінген шағы 1906 жыл еді. Алманиядағы дүниежүзілік сайыста әлем чемпионы атанды. Сол ...

Читать далее »

Қазақта Қажымұқаннан да күшті кісілер болған

Қазақтың абы­ройын жер-жаһанға көтерген Қажымұқан балуан Семей қаласында ел құрметіне бөленіп жүргенде бір отырыста мынандай сұрақ қойылыпты: – Осы біздің қазақта дәл өзіңіздей күшті бар ма? Болды ма, ке­зікті ме? Сонда Қажекең:– Бар ғой, менен де күштілер болған. Ба­луан Шолақ ағамызды барлығың білесіңдер. Дәл осы қалада да бір мықтыға жолыққаным бар, – деп әңгімесін бастапты. – Осындағы бір азамат жалғыз ...

Читать далее »

Қажымұқанның құпиясы

Бірде Қазалыда жауапты қызметтер атқарған Өмірзақ Ахметовті арнайы іздеп бардым. Қасымда «Нұр Отан» партиясы аудандық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Қасқырбек Мәмбетжан. Өмекең темірдей тәртіпті сүйетін кісі екен, тоқсанның төріне шықса да жинақы, қуатты, шебер сөйлейтін болмысын байқатып отырды. Сондықтан ауылдағылар оның үстінен асып бара қоймайтын, аяқ тартыңқырайтын ұқсайды. Менің сырт жерден келгенімді сыйлағаны шығар, ашық әңгіме құрдық. Соның ішіндегі мына ...

Читать далее »

Балуан Шолақ пен Қажымұқан неге күреспеген?

Қажымұқанды зерттеуші ғалым, Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Әлімқұл Бүркітбаевтың 1990 жылы «Жалын» журналы басқан «Қажымұқан» атты мақаласында Балуан Шолақ пен Қажымұқанның күресе жаздаған оқиғасы баяндалған. Ұлытау өңірінде атақты Иманжүсіп Құтпанұлы, Балуан Шолақ, Қажымұқан үшеуі бас қосып, даланы ду-дыруға бөлегені жайлы айтылады. Бірін-бірі көріп басқосуға ынтазар болып жүрген қазақтың арыстары алқа-қотан отырып өнер көрсетеді. Балуан Шолақ білектей темірді арқан сияқты білегіне ...

Читать далее »